Panowanie Karola Roberta Andegaweńskiego

1. Karol Robert Andegaweński według Kroniki Ilustrowanej
autorstwa Marka z Kaltu

Karol Robert był pierwszy władcą na tronie Węgier z dynastii Andegawenów,  panował w latach 1308 – 1342. Po śmierci Andrzeja III ostatniego węgierskiego z króla z dynastii Arpadów, w 1301r. rozpoczął starania o koronę Królestwa Węgier. Na jakiej podstawień przedstawiciel bocznej linii Kapetyngów, dynastii panującej w Neapolu, mógł ubiegać się o madziarski tron? Karol Robert, urodzony w 1288r., był prawnukiem króla Węgier Stefana V i wnukiem Marii węgierskiej, która poślubiła Karola II, króla Sycylii. Ta para królewska miała syna Karola Martela, który był ojcem Karola Roberta. O tron węgierski w szranki stanęli Wacław II, król czeski, który na tronie Węgier osadził swojego syna Wacława III w latach 1301 – 1305. Po nim na tronie zasiadł Otton, książę bawarski, w latach 1305 – 1308. Chociaż obaj wymienieni panowie byli wnukami króla Beli IV, to nie zagrzali długo miejsca na Węgrzech z powodu nieprzychylnych im magnatów węgierskich. Jedynie Karol Robert miał najwięcej zwolenników w kraju, a do tego poparcia papieża Bonifacego VIII. Sejm budziński w 1308r. wybrał na króla Węgier Karola Roberta. Pewną osobliwością jest fakt, że Andegawen był koronowany dwa razy, a to z powodu przywiązania Węgrów do symboliki. Pierwsza koronacja z 1308r. odbyła się w Ostrzyhomiu i zamiast korony św. Stefana (została wywieziona przez Wacława II w 1305r. do Pragi), dokonano jej za pomocą korony wykonanej specjalnie na tę okazję. Dopiero 2 lat później, w 1310r.,  odbyła się koronacja, której już nikt się nie sprzeciwiał, czyli za pomocą korony św. Stefana i w Székesfehérvárze. Karol Robert był żonaty trzy razy: z Marią, księżną halicką/Marią śląską (w tej kwestii historycy się spierają); z Beatrycze, siostrą Jana Luksemburskiego; z Elżbietą Łokietkówną, córką Władysława Łokietka. Z trzech pierwszych małżeństw Karol Robert nie doczekał się dzieci. Natomiast ze związku z Piastówną węgierski monarcha obdarzony został pięcioma synami: Karolem, Władysławem, Ludwikiem (późniejszy Ludwik Wielki – Nagy Lajos, król Węgier i Polski), Andrzejem i Stefanem. Jeszcze w czasie trwania małżeństwa ze śląską księżniczką, Karol Robert ze swoją konkubiną z wyspy Csepel na Dunaju, doczekali się syna (ur. 1316/1317), któremu dano imię Koloman. Królewski bękart zrobił szybką karierę i od 1337r. do 1375r. był biskupem Győr

System banderyjny

Karol Robert po objęciu rządów miała za zadanie przywrócić dawną świetność węgierskiemu królestwu. Powiedzieć, że z zadania wywiązał się wzorowo, tak jak jakby nic nie powiedzieć – pod jego i jego syna Ludwia berłem Królestwo Węgier stało się potężnym graczem na arenie międzynarodowej, jakim jeszcze nie było. Oprócz koneksji z dworem francuskim prestiż państwa podniosły reformy wprowadzonych przez Karola Roberta. W zakresie wojskowości wprowadzony system banderyjny, który polegał na podziale armii na chorągwie (bandery). Magnat, czy to świecki, czy duchowny, był zobowiązany wystawić na swój koszt i oddać do dyspozycji króla chorągiew, którą jeśli liczyła ponad 500 rycerzy, ów magnat mógł prowadzić po własnym sztandarem. Niezależną średnią szlachtę pod chorągwią komitatu prowadził żupan. Dodatkowo Andegawenowie, wziąwszy pod swoją opiekę Kumanów, stworzyli z nich oddaną sobie konnicę. Z kolei na pograniczu, zwłaszcza siedmiogrodzkim, występowały wojskowe oddziały Szeklerów i Rumunów. Reorganizacja armii przyniosła nowej dynastii ogromną siłę wojskową, jaką nie dysponował żaden Arpad. 

Nowa moneta obiegowa - floren

W zakresie finansów przeprowadzona reforma przyczyniła się do przejścia na Węgrzech z gospodarski naturalnej na gospodarkę pieniężną. W czasie panowania ostatnich Apradów na w królestwie w obiegu było 35 rodzajów monet, których wartość ciągle malała na skutek systematycznego pogarszania jej jakości. Karol Robert wypuścił na wzór florenckich jednolitą i niezmienną wartość złotą monetę, czyli floren (forint), który od 1366r. stał się jedyną monetą obiegową na Węgrzech. Nowa moneta była chętnie przyjmowana w handlu wewnętrznym jak i zagranicznym. Chociaż jej wydanie pozbawiło dwór znacznych dochodów, to stratę wyrównano zaprowadzeniem pierwszego podatku gruntowego – podatek od bramy (węg. kapúadó). Obliczany był od ilości posiadanej ziemi. Poza tym skarb państwa czerpał dochody z monopolu na sprzedaż i zakup szlachetnych kruszców, ceł wewnętrznych i zewnętrznych oraz górnictwa.

  2. Obecny w obiegu banknot o wartości 200 forintów z wyobrażeniem Karola Roberta

 

Reforma gospodarki i górnictwa

3. Karol Robert według Kroniki Thurócziego.

Z reformą finansową łączy się rozwój gospodarczy, czyli wspomniane przejście z gospodarski naturalnej na gospodarkę pieniężną. Na większą skalę prowadzono kolonizację, szczególnie na terenach górzystych, lesistych i podmokłych. W Sremie, na południu kraju, rozwinęła się znacznie produkcja wina, hodowla owiec i bydła, rybołówstwo, rękodzielnictwo i handel. Na rozwój rolnictwa wpłynęła wyższa technika rolna, czyli zastosowanie trójpolówki i okutego pługa. Dzięki zarządzeniu Karola Roberta rozwinęło się górnictwo. Zanim Andegawen przybył do Węgier, istniało prawe, wedle którego każdy właściciel ziemski, na którego ziemi znajdowała się kopalnia, musiał oddać tę ziemię królowi za niewielkim odszkodowaniem, wobec tego ukrywano fakt występowanie kruszców w swych dobrach. W 1327r. zarządzono, że ziemia, na której znajduje się kopalnia, zostaje w prywatnych rękach, a właściciel otrzymuje 1/3, zaś skarbiec królewski 2/3 dzierżawy – tzw. urbura. Krok ten wpłynął wydatnie na rozwój górnictwa na Węgrzech, bowiem tamtejsza ziemia obfita była w szlachetne kruszce (Węgry należały do największych producentów złota w Europie) i miedź. Ze względu na to 35 % dochodów królewskiej komory pochodziło ze szlachetnych kruszców. 

Rozwój handlu

4. Jan Szczygieł wcielający się w postać Karola Roberta
na  planie serialu "Korona Królów"

Mając na uwadze jak ważną rolę pełni handel, przykładano wszelkich starań do jego rozwoju – szczególnie dużą rolę odegrała wspomniane przeze mnie reforma waluty. Kwitł handel zagraniczny: z Węgier wywożono wino, miedź, złoto, srebro i bydło; ze Wschodu przywożono jedwabie i korzenie, zaś z Zachodu sukno, broń i wyroby metalowe. Rozwinęło się szlaki handlowe np.: Buda-Ostrzyhom-Holicz do Brna czy Buda-Koszyce-Spisz do Polski. Karol Robert dokonał również reorganizacja dworu królewskiego. Na jego stałą siedzibę wybrał zamek, który kazał wybudować – Wyszehrad. Urzędy dworskie zmieniły się w urzędy ziemskie, a prowadzeniem dworu od czadu Andegawenów zajmował się marszałek. Kancelarię podzielono na mniejszą i większą. Pierwsza zajmowała się sprawami sądowymi, a na jej czele stał tajny kanclerz, zaś druga z najwyższym kanclerze na czele, zajmowała się resztą spraw państwowych. Szefem większej kancelarii zawsze zostawał jeden  arcybiskupów węgierskich, ale był to urząd tytularny. Właściwe kierownictwo kancelarii spoczywało w rękach podkanclerzego.

Wraz z objęciem tronu Węgier przez Karola Roberta Andegaweńskiego, królestwo zaczerpnęło świeżego powietrza z Zachodu i wydatnym skutkiem przyjęło nowinki, w postaci reorganizacji najważniejszych dziedzin gospodarki oraz wojskowości. Po jego śmierci w 1342r. władzę objął jego syn Ludwik, które za swe zasługi na Węgrzech zyskał miano Wielkiego.

Kamila D. Szymczak

Bibliogriafia:

1. Felczak W., Historia Węgier, Wrocław 1966.

2. Sroka S.A., Genealogia Andegawenów węgierskich, Kraków 1999.

Materiał ilustracyjny:

1. https://hu.wikipedia.org/wiki/I._K%C3%A1roly_magyar_kir%C3%A1ly#/media/F%C3%A1jl:Charles_I_-_Chronicon_Pictum.jpg

2. https://staragotowka.pl/forint-wegierski/

3. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6b/Charles_I_%28Chronica_Hungarorum%29.jpg

 4. https://www.janszczygiel.com/galeria/48-korona-krolow-karol-robert#gallery04a3f55b0a-2